-(X)p(DXr) duyulan geçmiş zaman eki, -(X)p zarf-fiil eki ve turur’un (< tur-ur) birleşmesinden oluşmuştur. Ekin ilk örnekleri, Eski Uygur Türkçesinde tanıklanmaktadır. Bununla beraber -(X)p turur duyulan geçmiş zaman ekinin Harezm Türkçesinde yerleştiğini belirtmek mümkündür. Ekin kullanımı daha sonra çeşitli biçimlerle Kuzey-Doğu Türkçesinde de sürmüştür. Ek, Eski Oğuz Türkçesinde ise -(y)(U)p durur ~ -(y)Up(dUr) biçimlerinde genellikle teklik 2. şahıs ile teklik ve çokluk 3. şahıslarda kullanılmıştır. Tarihî Oğuz sahasında ekin kullanım sınırları, 15. yüzyıldan sonra değişmiştir. Ek, Anadolu (Osmanlı) sahasında bırakılmış; Azerbaycan sahasında ise devam ettirilmiştir. Bugünkü Oğuz grubunda -(y)Xp(DXr) duyulan geçmiş zaman eki, Anadolu (Osmanlı) sahasının doğusunda ve güneyinde kalan lehçe ve ağızlarda kullanılmaktadır. Bu lehçe ve ağızları, bugün Azerbaycan, Kaşkay, Horasan ve Türkmen Türkçeleri ile Harezm Oğuzcası temsil etmektedir. Bu Oğuz alanında, -(y)Xp(DXr) duyulan geçmiş zaman ekinin kullanılma özellikleri bakımından anlamlı sınırlar oluşmuştur. Bu sınırlar özetle şu şekildedir: Yalnızca -(y)Xp(DXr) ekini bulunduranlar (Horasan Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Harezm Oğuzcası, 1. grup); -(y)Xp(DXr) eki ile -mXş ekini bir arada bulunduranlar (Azerbaycan Türkçesi ve ağızları, Irak Türk ağızlarının bir kısmı; Orta İran’daki Oğuz ağızları, 2. grup); yalnızca -mXş ekini bulunduranlar (Kaşkay Türkçesinin kimi ağızları, 3. grup); 2. ve 3. gruptaki Oğuz alanlarında yer alıp bütün şahıslarda -(y)Xb(dXr) ekini bulunduranlar (Irak’ta Altunköprü, Telafer, Reşidiye ve Sellamiye ağızları; Orta İran’da Bağdadi Şahsevenleri ağzı; Kaşkaylarda Beydili ve Ebi Verdi / Bolverdi ağızları, 4. grup).

Oğuz Türkçesi, Oğuz grubu lehçeleri, duyulan geçmiş zaman eki, -(X)p(DXr) eki.