18. ve 19. yüzyıllarda modernleşme deneyimini yaşayan devletler ve coğrafyalar bu uzun süreci deneyimlemekten öte, bir daha eskinin kuralları, binaları, orduları, kavramları ve insanlarını göremeyeceklerdir. Uzun bir zaman süren modernleşme süreci boyunca değişim kaçınılmaz olarak sürdürülür. Ne var ki bu tecrübeyi diğerlerine göre erken dönemde deneyimleyen devletler, sadece modernleşmekle kalmamış, bunun yanında kültürel ve maddi sömürü amacıyla modernleşme anlatısını kullanmışlardır. Zaman zaman askerî teknolojiler, kayıplar, kıyafetler, edebiyat ve daha birçok alanda ortaya çıkan bu anlatıların eğitimin şekillenmesinde de etkisi olmuştur. Durumun gerçek konumları ise çoklu modernleşme örnekleriyle karşılaşırız. Avrupa'dan yararlanarak beraberlik kurumlarını kendi özgünlüğü içinde ortaya çıkan Osmanlı Devleti de buna bir örnektir. Osmanlıların eğitim alanında yaşadıkları deneyim, eksiksiz bir bilgi aktarımından alternatif bir uyarlama olarak görülüyor. Birbirinden özel olanaklarla benzersiz kurumlarla şekillendirilen Osmanlı Devlet adamları, bu tecrübelerini eğitime de yansıtmışlardır. Bir başka karmaşık durum ise modern eğitimin başlangıç ??tarihleriyle ilgilidir. Her ne kadar başlangıç ??tarihiyle ilgili Osmanlı Devleti'nin geri kaldığı düşünülse de birkaç Avrupa'dan ayrılmak bırakılırsa oldukça erken dönemde eğitimini modernleştirmeye başladı. Makalede Avrupa başta olmak üzere dünyanın farklı coğrafyalarındaki durumlardan örneklerden çalışılmaya başlandı. Bunu yaparken de tespit edilebilen ortak noktalara ve ayırıra işaretledik. Nitel ve karşılaştırmalı yöntemlerin birlikte çalışmamızın evrensel tarih yazıcılığı ve Osmanlı eğitim tarihi çalışmalarının üzerinde etkili olmasını bekliyoruz.

eğitimin modernleşmesi, Osmanlı Devleti, Maarif Nezareti, karşılaştırmalı eğitim, Avrupa eğitimi