Müşâkele, Arapça ??? kökünden türeyen bir sözcük olup bedî’ ilmi açısından bir ifadede lafzen birbirine benzeyen iki kelimenin anlamsal farklılığını ifade eden bir terimdir. Söyleyişe biçim ve anlam açısından edebî güzellik ve ahenk katan sanatlardandır. Müşâkele, sanatlı bir söyleyiş için bir sözcüğün farklı bir kontekstte ve farklı manada kullanımıdır. Başka ifadeyle diyaloglarda tarafların birinin kullandığı bir sözü öteki tarafın farklı anlamda ya da fikre karşılık yinelemesidir. Bu sanat, ifadeye şekil ve anlam bakımından estetik bir söyleyiş getirir. İlk dönem belagatçileri müşâkele sanatının, bedî bölümünde olduğunu ileri sürmüştür. Zemahşerî, Sekkakî ve Kazvînî’nin katkılarıyla tanımlanıp tasnif edilen bu sanat, sonraki dönemlerde farklı yorum ve örneklerle zenginleştirilmiştir. Ancak Türkçe belagat kitaplarında müşâkele ile ilgili bilgiler oldukça sınırlıdır. Örneğin Tahirü’l-Mevlevî’de müşâkelenin fiillerle ilgili olduğu ve bu ilgi sebebiyle sözcüğün farklı anlamlarda yinelendiği ifade edilmiştir. Müşâkele; müşâkel, müşâkil ve alâka olmak üzere üç unsurdan oluşur. Bir ifadede önce gelen gerçek anlamdaki söz müşâkeli, aynı ifade içerisinde müşâkelle aynı lafızda ancak mecaz anlamda kullanılan söz müşâkili oluşturur. Alâka ise müşâkil ve müşâkel arasındaki anlam farkının gerekçesini ifade eder. Bu çalışmada müşâkele hakkında bilgiler verilecek ve aç-, ak-, at-, çek-, çık-, düş-, gir-, oku-, ol-, salın-, uç- fiillerinin geçtiği beyitler, müşâkele unsurları bakımından değerlendirilecektir.

Dîvân şiiri, müşâkele, lafız, alâka.