Toprak, insanlık tarihi boyunca kutsal bir değere sahip olmuştur. Birçok kültürde hayatın kaynağı olarak kabul edilmiş, insanlar tarafından korunması ve saygı gösterilmesi gerektiğine inanılmıştır. Türkler arasında toprağın kutsallığı İslamiyet ile birlikte korunmuş, tasavvuf anlayışı ile anlamı genişletilmiştir. Toprak unsuru, dinî tasavvufi açıdan yüklenen pek çok anlam ile beraber âşıklık şiir geleneği içinde yüzyıllar boyunca işlenmiştir. Toprak unsurunu şiirlerinde dinî ve tasavvufi yönleri ile ele alan ve geleneği temsil eden âşıklar arasında Âşık Veysel (1894-1973) bulunur. Şiir söyleyerek insanlara dinî ve tasavvufi düşüncelerini motifler aracılığıyla yansıtan Âşık Veysel’e göre toprak, insanın köklerinin bulunduğu aynı zamanda ölümden sonra döneceği yerdir. Allah’a olan teslimiyetin ve sadakatin göstergesidir. İnsanın arayışına yol açar, kendine ve yaratıcısına dönüşünü sağlar. Vuslat için çıkılan yolculukta yol gösteren bir mürşittir. Allah’ın rahmet ve bereketinin neticesi olarak tabiatın dengesini kurar, ürün verir, yedirir, içirir. Çalışkan insana kollarını açarak onu bağrına basar, emeğine karşı cömert davranır ve alın teri ile kazanılan kazancın helal olmasını sağlar. Âşık Veysel, doğumundan ölümüne kadar her zaman yanında durup kılavuzluk eden bu mürşidine “sadık yâr” ve “dost” olarak seslenir. Çalışmada, Âşık Veysel’in toprak unsuruna yer verdiği şiirlerinin tamamı ele alınmıştır. Belirlenen dize veya dörtlükler, toprağın dinî tasavvufi yönlerini vurgulamak amacıyla bağlamına uygun bir şekilde yaratılış; ölüm; nefis; ilahi aşk, seyri sülûk ve teslimiyet; mürşit; hayat, rahmet ve bereket; çalışkanlık, emek ve helal rızık imgeleri altında incelenmiştir. Bu sayede, diğer çalışmalardan ayrılarak Âşık Veysel’in şiirlerdeki toprak unsurunun dinî ve tasavvufi anlamları üzerine daha derinlemesine bir inceleme sunulmuştur. Şiirlerin insanın kendisiyle, toplumla, tabiatla ve Allah ile ilişkisini anlaması noktasında yol gösterici olduğu tespit edilmiştir.

Âşık şiiri, toprak, din ve tasavvuf.