18. ve 19. yüzyıllarda modernleşmeyi deneyimleyen devletler ve bölgeler, yalnızca bu uzun süreci yaşamakla kalmamışlar; bir daha asla eski düzenin kurumları, binaları, orduları, kavramları ve kişileriyle karşılaşmayacaklardır. Uzun modernleşme süreci boyunca kaçınılmaz olarak değişim ortaya çıkmıştır. Ancak bu süreci diğerlerinden daha erken deneyimleyen devletler, yalnızca modernleşmekle kalmamış, aynı zamanda modernleşme anlatısını kültürel ve maddi sömürü için de kullanmışlardır. Bazen askeri teknolojilerde, binaların estetiğinde, giyimde, edebiyatta ve diğer çeşitli alanlarda kendini gösteren bu anlatılar, eğitimin şekillenmesini de etkilemiştir. Gerçekte, modernleşmenin birçok örneğiyle karşılaşmaktayız. Kurumlarını kendi özgünlüğü içinde geliştirirken Avrupa'daki ilerlemelerden yararlanan Osmanlı İmparatorluğu buna bir örnektir. Osmanlıların eğitim alanındaki deneyimi, tam bir bilgi aktarımı olmaktan çok bir uyarlama gibi görünmektedir. Kendine özgü ihtiyaçlarını farklı kurumlarla şekillendiren Osmanlı devlet adamları, bu deneyimleri eğitim pratiklerine de yansıtmışlardır. Bir diğer karmaşık konu da modern eğitimin başlangıcıyla ilgilidir. Osmanlı İmparatorluğu'nun başlangıç ??tarihi açısından geride kaldığı sıklıkla düşünülse de, eğitimini nispeten erken modernize etmeye başladı ve sadece birkaç Avrupa devleti istisnaydı. Makalemizde, Avrupa'ya odaklanarak dünyanın farklı bölgelerinden örnekler sunmaya çalıştık. Fark edebildiğimiz ortak noktaları ve farklılıkları belirledik. Hem nitel hem de karşılaştırmalı yöntemleri kullanan çalışmamızın evrensel tarih yazımı ve Osmanlı eğitim tarihi araştırması üzerinde bir etkisi olacağını öngörüyoruz.

eğitim modernizasyonu, Osmanlı İmparatorluğu, eğitim bakanlığı, karşılaştırmalı eğitim, Avrupa eğitimi

18. ve 19. yüzyıllarda modernleşme deneyimini yaşayan devletler ve coğrafyalar bu uzun süreci deneyimlemekten öte, bir daha eskinin kuralları, binaları, orduları, kavramları ve insanlarını göremeyeceklerdir. Uzun bir zaman süren modernleşme süreci boyunca değişim kaçınılmaz olarak sürdürülür. Ne var ki bu tecrübeyi diğerlerine göre erken dönemde deneyimleyen devletler, sadece modernleşmekle kalmamış, bunun yanında kültürel ve maddi sömürü amacıyla modernleşme anlatısını kullanmışlardır. Zaman zaman askerî teknolojiler, kayıplar, kıyafetler, edebiyat ve daha birçok alanda ortaya çıkan bu anlatıların eğitimin şekillenmesinde de etkisi olmuştur. Durumun gerçek konumları ise çoklu modernleşme örnekleriyle karşılaşırız. Avrupa'dan yararlanarak beraberlik kurumlarını kendi özgünlüğü içinde ortaya çıkan Osmanlı Devleti de buna bir örnektir. Osmanlıların eğitim alanında yaşadıkları deneyim, eksiksiz bir bilgi aktarımından alternatif bir uyarlama olarak görülüyor. Birbirinden özel olanaklarla benzersiz kurumlarla şekillendirilen Osmanlı Devlet adamları, bu tecrübelerini eğitime de yansıtmışlardır. Bir başka karmaşık durum ise modern eğitimin başlangıç ??tarihleriyle ilgilidir. Her ne kadar başlangıç ??tarihiyle ilgili Osmanlı Devleti'nin geri kaldığı düşünülse de birkaç Avrupa'dan ayrılmak bırakılırsa oldukça erken dönemde eğitimini modernleştirmeye başladı. Makalede Avrupa başta olmak üzere dünyanın farklı coğrafyalarındaki durumlardan örneklerden çalışılmaya başlandı. Bunu yaparken de tespit edilebilen ortak noktalara ve ayırıra işaretledik. Nitel ve karşılaştırmalı yöntemlerin birlikte çalışmamızın evrensel tarih yazıcılığı ve Osmanlı eğitim tarihi çalışmalarının üzerinde etkili olmasını bekliyoruz.

eğitimin modernleşmesi, Osmanlı Devleti, Maarif Nezareti, karşılaştırmalı eğitim, Avrupa eğitimi