Historical texts written on the translation and interpretation of the Qur'an provide invaluable sources for tracking the stages of development of the Turkish language. Numerous academic studies have been conducted on translations and commentaries written during the Old Anatolian Turkish period, which represents the first phase of the Western Turkish dialect, and research in this field continues to this day. Among these works, Tercüme-i Tefsîr-i Ebû’l-Leys es-Semerkandî stands out as one that provides important data in terms of linguistic features and vocabulary. This work holds a significant place in understanding the Turkish language of the period and its linguistic evolution, thanks to its both linguistic and conceptual richness.

This study examines the 1679 manuscript of Tercüme-i Tefsîr-i Ebû’l-Leys es-Semerkandî, which is considered an important source in terms of the grammar, historical development, vocabulary, and expressive power of the Turkish language. The work begins with Surah Yâsin and ends with Surah Nâs. Comprising 200 folios, this Qur'an commentary has been identified as a manuscript from the Ottoman Turkish period based on the ketebe (scribe's) inscription. Each page contains 29 lines, and the text is written in a combination of both vocalized and unvocalized nesih script. The work reflects the linguistic characteristics of 16th-century Turkish. This article provides information about the content and characteristics of the work, along with examples of the language features of the period. The aim of this study is to introduce the 1679 manuscript of Tercüme-i Tefsîr-i Ebû’l-Leys es-Semerkandî to the academic community and present findings from linguistic, historical, and grammatical analyses.

Qur'an, Qur'anic commentary, Ebû’l-Leys es-Semerkandî, linguistic features.

Kur’an tercümesi ve tefsiri üzerine yazılmış tarihî metinler, Türk dilinin gelişim aşamalarını izlemek açısından son derece değerli kaynaklar sunmaktadır. Batı Türkçesinin ilk evresini oluşturan Eski Anadolu Türkçesi döneminde kaleme alınan tercüme ve tefsirler üzerine günümüzde pek çok akademik çalışma yapılmış olup, bu alanda araştırmalar hâlâ devam etmektedir. Bu çalışmalarda, dil özellikleri ve söz varlığı bakımından önemli veriler sağlayan eserlerden biri de Tercüme-i Tefsîr-i Ebû’l-Leys es-Semerkandî adlı eserdir. Bu eser hem dilsel hem de kavramsal zenginliği ile dönemin Türkçesinin anlaşılmasında ve dilsel evriminde önemli bir yer tutmaktadır.

Bu çalışmada, Türk dilinin gramer yapısı, tarihsel gelişimi, söz varlığı ve ifade gücü açısından önemli bir kaynak olarak kabul edilen Tercüme-i Tefsîr-i Ebû’l-Leys es-Semerkandî adlı eserin 1679 tarihli nüshası incelenmiştir. Eser, Yâsîn suresiyle başlayıp, Nâs suresiyle sona ermektedir. 200 varaktan oluşan bu Kur’an tefsiri, ketebe kaydına göre Osmanlı Türkçesi dönemine ait bir yazma eser olarak tespit edilmiştir. Her sayfasında 29 satır bulunan bu yazma, bir kısmı harekeli, bir kısmı ise harekesiz nesih hatla yazılmıştır. Eser, 16. yüzyıl Türkçesinin dil özelliklerini yansıtmaktadır. Bu makalede, eserin içeriği, özellikleri hakkında bilgi verilmiş, dönemin dil özelliklerinden de birtakım örnekler gösterilmiştir. Bu çalışmanın amacı, dinî içerikli olan Tercüme-i Tefsîr-i Ebû’l-Leys es-Semerkandî adlı eserin 1679 tarihli nüshasının bilim âlemine tanıtılmasını sağlamak ve üzerinde yapılan dilsel, tarihsel ve gramatikal incelemeler hakkında bilgi sunmaktır.

Kur’an, Kur’an tefsiri, Ebu’l-Leys es-Semerkandî, dil özellikleri.