Öz Emir kipi, tasarlanan hareketin yapılmasını emir şeklinde ifade eden kalıptır. Diğer tasarlama kiplerinden farklı olarak emir kipinin hikâye, rivayet ve şart birleşik çekimleri yoktur. Çünkü emir, bir hitap kipidir. Hitabet, doğrudan doğruya söyleyiş anında ortaya çıkar. Şimdiki zamanda cereyan eden kipin geçmişle bir ilgisi olamayacağı için emir, hikâye veya rivayet edilemez. Yazı dilinde az kullanılsa da emir kipinin birinci ve ikinci teklik, birinci çokluk ve daha sıklıkla üçüncü teklik ve çokluk eklerinin üzerine -dX hikâye birleşik ve -mXş rivayet birleşik çekim ekleri getirilerek -AyIm-dI/ -AyIm-mIş, -Ø-DX, -AlIm-dI/-AlIm-mIş, -sXn-dX/ -sXn-mXş, -sXnlAr-dI/ -sXnlAr-mIş yapıları kurulmaktadır. Bu yapılar şeklen emir kipinin hikâye ve rivayet çekimleri gibi görünmektedir. Günümüzde bu yapıların, emir kipiyle çekimlenmiş yüklemlere ek-fiil yardımıyla birleşen -dX ve -mXş ekleriyle kurulmuş; sadece yüklemi değil, aynı zamanda yüklemi emir kipi olan bütün cümleyi bir isim gibi görüp ona dolaysız yahut bağımsız dolaysız aktarım özelliği kazandıran bir dil bilgisi birliği olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada, üç yüzden fazla yazılı kaynak taranmış; yüklemi söz konusu yapılarla kurulmuş 195 cümlenin anlamsal işlevlerindeki farklılıklar değerlendirilmiş ve sınıflandırılmıştır. Şimdiye kadar bu yapıların oluşumları hakkında bilimsel tespit ve görüşler yayımlanmış fakat anlamsal işlev farklılıklarıyla ilgili kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Çalışmanın sonucunda, dolaysız aktarım neticesinde 34 farklı anlamsal işlevin tespiti yapılmıştır.

emir kipi, birleşik çekim, dolaysız aktarım, dil bilgisi, Türkiye Türkçesi.

Abstract The imperative mode is a form that expresses the intended action as an order. Unlike other deliberative modes, the imperative mode does not have story, narration and conditional compound inflections. Because the imperative is a mode of address. Address occurs directly at the moment of utterance. Since the mood that occurs in the present tense cannot be related to the past, the imperative cannot be a story or narration. Although it is rarely used in written language, the -dX story compound and -mXş narration compound inflectional suffixes are added to the first and second singular, first plural and more frequently third singular and plural suffixes of the imperative mood, and the structures -AyIm-dI/ -AyIm-mIş, -Ø-DX, -AlIm-dI/-AlIm-mIş, -sXn-dX/ -sXn-mXş, -sXnlAr-dI/ -sXnlAr-mIş are established. These structures seem to be the story and narration inflections of the imperative mood in terms of form. Today, it is known that these structures are formed with the suffixes -dX and -mXş, which are combined with the help of a suffix verb to the predicates conjugated with the imperative mood; and that they are a grammatical unity that sees not only the predicate but also the entire sentence whose predicate is in the imperative mode as a noun and gives it the feature of direct or independent direct transmission. In this study, more than three hundred written sources are scanned; the differences in the semantic functions of 195 sentences whose predicate is formed with the structures in question are evaluated and classified. Up to now, scientific findings and opinions have been published about the formation of these structures, but no comprehensive study has been conducted on the differences in semantic functions. As a result of the study, 34 different semantic functions are determined as a result of direct transmission.

imperative mode, compound inflection, direct transmission, grammar, Turkish