Müşâkele, Arapça ??? kökünden türeyen bir sözcük olup bedî’ ilmi açısından bir ifadede lafzen birbirine benzeyen iki kelimenin anlamsal farklılığını ifade eden bir terimdir. Söyleyişe biçim ve anlam açısından edebî güzellik ve ahenk katan sanatlardandır. Müşâkele, sanatlı bir söyleyiş için bir sözcüğün farklı bir kontekstte ve farklı manada kullanımıdır. Başka ifadeyle diyaloglarda tarafların birinin kullandığı bir sözü öteki tarafın farklı anlamda ya da fikre karşılık yinelemesidir. Bu sanat, ifadeye şekil ve anlam bakımından estetik bir söyleyiş getirir. İlk dönem belagatçileri müşâkele sanatının, bedî bölümünde olduğunu ileri sürmüştür. Zemahşerî, Sekkakî ve Kazvînî’nin katkılarıyla tanımlanıp tasnif edilen bu sanat, sonraki dönemlerde farklı yorum ve örneklerle zenginleştirilmiştir. Ancak Türkçe belagat kitaplarında müşâkele ile ilgili bilgiler oldukça sınırlıdır. Örneğin Tahirü’l-Mevlevî’de müşâkelenin fiillerle ilgili olduğu ve bu ilgi sebebiyle sözcüğün farklı anlamlarda yinelendiği ifade edilmiştir. Müşâkele; müşâkel, müşâkil ve alâka olmak üzere üç unsurdan oluşur. Bir ifadede önce gelen gerçek anlamdaki söz müşâkeli, aynı ifade içerisinde müşâkelle aynı lafızda ancak mecaz anlamda kullanılan söz müşâkili oluşturur. Alâka ise müşâkil ve müşâkel arasındaki anlam farkının gerekçesini ifade eder. Bu çalışmada müşâkele hakkında bilgiler verilecek ve aç-, ak-, at-, çek-, çık-, düş-, gir-, oku-, ol-, salın-, uç- fiillerinin geçtiği beyitler, müşâkele unsurları bakımından değerlendirilecektir.

Dîvân şiiri, müşâkele, lafız, alâka.

Mushakalah, derived from the Arabic root “???” (shakl), is a term in the science of balâgha (rhetoric), specifically within the domain of badî’ (literary arts), that refers to the use of two words with identical or similar forms but differing meanings within a single expression. This literary device enhances the aesthetic and rhythmic quality of speech in both form and meaning. Mushakalah involves the skillful use of a word in different contexts with distinct meanings. In other words, it manifests in dialogues when one party’s word is reiterated by another with a different sense or idea. This technique imbues the expression with formal and semantic elegance. Early rhetoricians classified Mushakalah as part of the badî’ branch of rhetoric. Defined and categorized through the contributions of scholars such as Zamakhsharî, Sakkâkî, and Qazwînî, the art was later enriched with diverse interpretations and examples. However, information on Mushakalah in Turkish rhetorical texts remains limited. For instance, Tâhirü’l-Mevlevî notes that Mushakalah is associated with verbs, whereby a word is repeated with varying meanings due to this connection. Mushakalah comprises three components: Mushakal, Mushakil, and alâqa. In an expression, the word used first in its literal sense constitutes the Mushakal, while the same word, used within the same expression but in a figurative sense, forms the Mushakil. Alâqa, in turn, denotes the rationale behind the semantic distinction between Mushakal and Mushakil. This study will provide detailed insights into Mushakalah and analyze couplets containing the verbs “aç-” (open), “ak-” (flow), “at-” (throw), “çek-” (pull), “çık-” (exit), “düş-” (fall), “gir-” (enter), “oku-” (read), “ol-” (be), “salın-” (sway), and “uç-” (fly) in terms of Mushakalah ‘s components.

Divan poetry, rhetorical repetition, expression, semantic connection.