Hayvan sembolizmi, insan ile doğa arasındaki derin ilişkinin kültürel ve estetik bir yansımasıdır. Türk halk kültüründe hayvan motifleri, mitolojik ve toplumsal bağlamda önemli semboller olarak işlev görür. Bu çalışma, Ardahan manilerinde yer alan hayvan figürlerini inceleyerek bu motiflerin halk edebiyatındaki anlam dünyasını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Manilerde at, kurt, koyun, koç, keçi, balık, yılan, leylek, keklik, bülbül, kartal ve kedi gibi çeşitli hayvanlar sembolik anlamlar taşımaktadır. At, kahramanlık ve sadakati; kurt, cesaret ve bağımsızlığı; koyun, bereket ve refahı; koç, güç ve kurbanlığı; keçi, özgürlük ve dayanıklılığı; balık, yaşam döngüsü ve bereketi; yılan, dönüşüm ve düşmanlığı; leylek, göç ve değişimi; kara leylek, talihsizliği; keklik, zarafet ve özlemi; bülbül, sevgi ve sadakati; kartal, kahramanlık ve ilahi bağlantıyı; kedi ise mistik korkular ile doğaüstü inanışları simgeler. Ardahan’ın coğrafi yapısı ve kültürel dokusu, hayvancılığa dayalı yaşam tarzının etkisiyle bu sembollerin manilerde sıkça yer almasına olanak sağlamıştır. Bu bağlamda hayvanlar, halk inanışlarında yalnızca fiziksel varlıklar değil, aynı zamanda toplumsal belleği taşıyan güçlü kültürel kodlar olarak değerlendirilmiştir.

Bu çalışma, Ardahan manilerinde hayvan sembolizmini inceleyerek halk kültürünün estetik ve felsefi boyutlarını ortaya koymakta; ayrıca Türk halk edebiyatındaki hayvan motiflerini disiplinlerarası bir yaklaşımla ele alarak mitoloji, antropoloji ve folklor çalışmaları için yeni perspektifler sunmaktadır.

Ardahan, mani, hayvan sembolizmi, sembolik anlatım, kültürel kod

Animal symbolism reflects the cultural and aesthetic embodiment of the profound relationship between humans and nature. In Turkish folk culture, animal motifs function as significant symbols within mythological and social contexts. This study examines the animal figures present in Ardahan’s folk quatrains (manis) and analyzes the meanings these motifs acquire within folk literature. Animals such as the horse, wolf, sheep, ram, goat, fish, snake, stork, partridge, nightingale, eagle, and cat bear symbolic meanings in these quatrains. The horse symbolizes heroism and loyalty; the wolf, courage and independence; the sheep, abundance and prosperity; the ram, strength and sacrificial value; the goat, freedom and resilience; the fish, the cycle of life and fertility; the snake, transformation and hostility; the stork, migration and change; the black stork, misfortune; the partridge, grace and longing; the nightingale, love and fidelity; the eagle, heroism and divine connection; and the cat symbolizes mystical fears and supernatural beliefs. The geographical structure and cultural fabric of Ardahan, shaped by a livestock-based lifestyle, have contributed to the frequent appearance of these symbols in folk quatrains. In this context, animals are not merely physical beings in folk belief but are also regarded as powerful cultural codes that transmit collective memory.

By analyzing the symbolic use of animals in Ardahan’s quatrains, this study aims to reveal the aesthetic and philosophical dimensions of folk culture. It also offers new perspectives for mythology, anthropology, and folklore studies by approaching animal motifs in Turkish folk literature through an interdisciplinary lens.

Ardahan, mani, animal symbolism, symbolic expression, cultural code